۱۳۹۲/۱۱/۰۷

عمیق‌ترین تصویر تهیه شده از کائنات

شاهد عمیق‌ترین نمایی هستید که تاکنون انسان توانسته است از فضا داشته باشد! تصویری از حدود ۱۰۰۰۰ کهکشان! در طی پروژه‌ای بنام عرصه نخستین مرز‌ها (First Frontier Fields Program)، تلسکوپ فضایی هابل (متعلق به سازمان‌های ناسا و ایسا) موفق به تصویربرداری از مجموعه‌ای از ۷۰۰۰ کهکشان‌ پرنور شد که در خوشه بزرگی بنام آبل ۲۷۴۴ جمع آمده‌اند. مهم‌تر آنکه با استفاده از جاذبه این خوشه کهکشانی (در حکم یک ابـَـرذره بین طبیعی)، نور بسیار ضعیف و تار نزدیک به ۳۰۰۰ کهکشان پشت این خوشه نیز توسط هابل رصد شد. فاصله کهکشان‌های پشت خوشه از ما به ۱۲ میلیارد سال نوری می‌رسد، در حالی که فاصله خود خوشه از ما نزدیک به ۴ میلیارد سال می‌باشد. این بدان معناست که ما شاهد تصویر (البته نه چندان واضح) این اجرام آنگونه که ۱۲ میلیارد سال پیش بوده‌اند می‌باشیم، یعنی - در مقیاس کیهانی - اندک زمانی پس از آفرینش هستی در پی انفجار بزرگ.

همانطور که در تصویر پیوست شده در گوشه راست پایین تصویر نشان داده شده است، گرانش بالای آبل ۲۷۴۴ (که همچنین بنام خوشه پاندورا نیز شناخته می‌شود)، الیاف مکان را بدور خود می‌پیچاند و در نتیجه نور بسیار ضعیف کهکشان‌هایی را که به دلیل قرار گرفتن در پشت این خوشه از دید ما پنهان بوده است و نسبت به ما به مراتب بسیار دور‌تر از خود خوشه می‌باشند را دریافت و همچون یک ذره بین آنرا تقویت (روشن‌تر) و بزرگنمایی کرده و به سمت ما باز می‌تاباند. بدون حضور خوشه پاندورا، فاصله عظیم بین ما و کهکشان‌های دوردست، امکان هرگونه تصویربرداری از آن‌ها را حتی با کمک قدرتمند‌ترین تلسکوپ‌های فضایی نسل‌های آینده نیز غیرممکن می‌ساخت.

اطلاعات و تصاویر بیشتر در وبگاه هابل.

۱۳۹۲/۱۰/۱۹

دریا مه بر فراز دریاچه Superior

زمانی که دمای سطح آب دریاچه در کل گرم‌تر از لایه هوای قرار گرفته بر روی آن باشد، با تبخیر آب از سطح دریاچه، بخار آب به سرعت متراکم شده و به شکل مه سطح دریاچه را می‌پوشاند. با وزش باد، هوای مه آلود در جهت وزش باد بحرکت درمی آید. این تصویر که در روز سه شنبه ۱۷ دی توسط ماهواره Terra گرفته شده است، این پدیده را که با عنوان "دریا مه" یا "دریا دود" شناخته می‌شود بر فراز دریاچه Superior در مرز میان آمریکا و کانادا در شمال شرق آمریکا نشان می‌دهد.

بارش برف در ارتفاعات هرمزگان

جنوبی‌ترین مکان در نیمکره شمالی زمین یا به عبارتی نزدیک‌ترین مکان به خط استوا در کل نیمکره شمالی که امکان بارش برف در آنجا وجود دارد، در کشور ویتنام (با اقلیم موسمی استوایی) واقع گردیده است. امکان بارش برف در مدارهای جنوبی‌تر در نیمکره شمالی به دلیل نبود مناطق کوهستانی مرتفع که برودت لازم برای بارش برف را مهیا می سازد و یا وجود درجه حرارت بالا به دلیل نزدیکی بیش از حد به مناطق گرم استوایی و یا بیابانی، وجود ندارد. با این حال و بر اساس داده‌های ثبت شده توسط ماهواره Aqua و Terra، بارش برف در تاریخ ۱۶ دی ۱۳۹۲ در بیابان‌های جنوب و جنوب شرق ایران موجب شد تا منطقه حفاظت شده کوه بیرک نیز با قله‌ای به ارتفاع ۲۷۵۰ متر که در استان سیستان و بلوچستان و در ۱۲۰ کیلومتری شرق شهرستان ایرانشهر در یک منطقه بیابانی قرار گرفته است به زیر برف فرو رود.
این منطقه، در کنار بسیاری دیگر از مناطق بیابانی ایران که در روز دوشنبه و سه شنبه در آن‌ها برف بارید، جنوبی‌ترین مکان بر روی زمین می‌باشد که در عین حال قرار گرفتن در منطقه‌ای با اقلیم گرم و خشک بیابانی، امکان بارش برف نیز در آنجا وجود دارد. کوه فارغان با ارتفاع ۳۲۶۸ متر که در ۷۸ کیلومتری شمال بندرعباس قرار دارد نیز در روز دوشنبه به زیر برف فرو رفت. در واقع، در حالی که دمای هوا در روز دوشنبه در ایرانشهر و بندرعباس به ترتیب ۱۹ و ۱۷ درجه سانتیگراد بالای صفر بود، در ارتفاعات نزدیک هر دو شهر برف در حال بارش بود.

حتما این جمله را شنیده‌اید که گفته می‌شود که ایران یکی‌ از معدود کشور‌های دنیا می‌باشد که در یک لحظه و درست در همان زمانی که در شمال آن، برف در حال بارش می‌باشد، در جنوب می‌توان در آبهای گرم خلیج فارس و دریای عمان آبتنی کرد. حال و با حساب برف چند روز پیش در مناطق جنوبی و جنوب شرقی‌ ایران، ساکنان این مناطق می‌توانند از هوای کاملا مطبوع در این زمان از سال لذت برده و سپس با حدودا یک ساعت رانندگی‌، خود را به مناطق پوشیده از برف برسانند. براستی که اقلیم ایران در کل دنیا منحصر به فرد است.

۱۳۹۲/۱۰/۱۶

سرمای بی سابقه در آمریکا و ایران

در حالی‌ که هوای برفی روز دوشنبه در منطقه زاگرس و فلات مرکزی ایران سرمای زمستان را برای ساکنان بسیاری از شهرهای ایران دوچندان کرده است، مردم آمریکا نیز در این چند روز با سرمای بی‌ سابقه‌ای دست به گریبان هستند. دما در شمال و مرکز آمریکا به شدت پایین آمده است و شهرهای ساحلی خلیج مکزیک که آب و هوای شهرهای ساحلی جنوب ایران را تداعی می‌کنند، در شب گذشته دمای زیر صفر درجه را تجربه کردند، در حالی‌ که دما در مناطق شمالیتر تا ۲۰ درجه زیر صفر نیز کاهش پیدا کرده است. سرمای نزدیک به منفی ۲۵ درجه در شیکاگو تمام پرواز‌ها را لغو کرده است. پیش بینی‌ها نیز حاکی‌ از استمرار شرایط یخبندان در مناطق مرکزی و شرقی‌ آمریکا برای ۲ تا ۳ روز آینده می‌باشد. این شرایط به دلیل ضعیف شدن جریانات پر سرعت جوی است که به دور مناطق قطبی در گردش می‌باشند. در شرایط طبیعی این جریانات از رخنه هوای منجمد قطبی به مدارهای جنوبی‌تر جلوگیری می‌کنند. این شرایط باعث افت دما در دیگر مناطق زمین نیز شده است. به همین ترتیب، دمای هوا در چند روز آینده در ایران نیز به شکل محسوسی افت خواهد کرد که بیشترین کاهش دما در مناطق شمال غرب، دامنه‌های زاگرس و مناطق کویری مرکزی رخ خواهد داد و دما در این مناطق تا منفی‌ ۱۰ درجه سرد خواهد شد. این شرایط تا هفته آینده نیز ادامه پیدا خواهد کرد. شنبه هفته آینده نیز با ورود یک سامانه‌ دیگر از سمت غرب و جنوب غرب به کشور احتمالا شاهد بارش مجدد برف در مناطق غربی، زاگرس و مرکزی ایران خواهیم بود. تحلیل‌های بیشتری رو در ارتباط با این سامانه تا روز شنبه بر روی صفحه قرار خواهم داد.

۱۳۹۲/۱۰/۱۲

سرمای بی سابقه بر روی زمین، سردتر از مریخ!

زمستان امسال واقعا عجیب هست. رکوردهای دمایی‌ در جای جای کره زمین داره شکسته می‌شه. همین ۲ هفته پیش طوفان یخ چنان مصیبتی بر سر ساکنان تورنتو آورد که تا چند روز برق در بیشتر مناطق این شهر پرجمیت کانادایی قطع بود و هواپیما‌ها زمینگیر و مترو‌ها از کار افتاده بودند. همین دیروز دما در مرکز استرالیا و در ابتدای تابستان نیمکره جنوبی زمین به رکورد بی‌ سابقه مثبت ۴۴ درجه رسید، در حالی که در ابتدای زمستان نیمکره شمالی، دما ۳ روز پیش یعنی‌ روز سه شنبه در شهر وینیپگ مرکز استان منیتبا در کشور کانادا به منفی ۳۷ درجه رسید که این دما با سرمایش باد [۱] تا منفی ۵۰ درجه نیز پایین رفت، دمایی‌ که بندرت در مکانی از کره زمین که در آن جمعیت شهری ساکن می‌باشد اتفاق می‌افتد. در بیان شدت سرمای امسال در مرکز کانادا همین بس که سایت آتلانتیک [The Atlantic] و یاهو هوای چند روز پیش در شهر وینیپگ (جایی‌ که رودخانه‌ای بنام رودخانه سرخ از وسط شهر عبور می‌کند) را با هوای سیاره سرخ (مریخ) مقایسه کردند. یاهو در تحلیلی که در روز چهارشنبه به قلم اسکات سوترلند منتشر کرد با بیان اینکه ابزار نصب شده برروی مریخ پیمای کنجکاوی [۲] حداکثر دما در طول روز در تاریخ ۱ دی‌ ماه برروی سطح این سیاره را به میزان منفی ۲۵ تا منفی ۳۱ درجه سانتیگراد ثبت کرده است، دمای ثبت شده در شهر وینیپگ و در قلب کانادا در روز سه شنبه (۱۰ دی) با سرما میانه روز در این سیاره قابل مقایسه است. سرمای امسال زمستان در نیم کره شمالی زمین در حال ثبت رکوردهای تازه نه فقط در کشور کانادا که تقریبا در بیشتر نقاط این نیم کره و از جمله در ایران می‌باشد. دما در روز شنبه (۶ دی‌ ماه) در اردبیل شبهنگام به منفی ۲۴ درجه (۱۸ درجه سرد‌تر از میانگین دما در این شهر در این زمان از سال)، در همدان به منفی ۱۸، در کرمان به منفی ۱۱ و در شیراز به منفی ۵ درجه رسید. پیش بینی‌ها برای هفته آینده هم تقریبا ادامه همین روند رو نشون می‌ده. از بعدازظهر روی یکشنبه یک سیستم کم‌فشار از سمت غرب وارد کشور خواهد شد. در روز دوشنبه و با اصطلاحا جاخوش کردن این سیستم بروی غرب، جنوب-غرب و منطق مرکزی کشور بارش‌ها آغاز و تا انتهای روز ادامه پیدا خواهد کرد. احتمال بارش برف در تمام نواحی متاثر از این سامانه به جز نوار باریک حاشیه خلیج پارس، جنوب و جنوب-شرق استان فارس، و جنوب-غرب کشور بالا خواهد بود. با خروج این سامانه از شرق کشور دما از روز سه شنبه تا انتهای هفته در تقریبا تمام نیمه غربی ایران و خصوصا دامنه‌های زاگرس و البرز افت محسوسی خواهد کرد. یخبندان در روزهای پنجشنبه، جمعه و شنبه شدید‌تر خواهد بود و بی شک شاهد شکسته شدن رکورد حداقل دما در بسیاری از نقاط کشور خواهیم بود. از روز یکشنبه (۲۲ دی) هوا تا حدودی گرم‌تر خواهد شد.

پینوشت:
[۱] سرمایش باد (Windchill) یا همان «سوز» به دمای محسوس گویند که نیروی حساسه بدن انسان آن را هنگامی که در معرض باد قرار می‌گیرد، حس می‌کند. سرمایش باد تابعی از دمای هوا و سرعت باد است. دمای سرمایش باد همیشه کمتر از دمای واقعی هوا است به جز در دماهای بالاتر که تأثیر سرمایش باد ناچیز است.
[۲] مریخ پیمای کنجکاوی (Curiosity) تقریبا در تابستان سال ۱۳۹۱ بر روی مریخ فرود آمد و هماکنون در اطراف خط استوای مریخ در حال بررسی سطح این سیاره می‌باشد.