آفرنیش

پیدایش خرده سیارات منظومه خورشیدی

مانندسازی‌های تازه نشان می‌دهند که خرده سیاره‌های بزرگ منظومه خورشیدی، احتمالن در جایی بسیار دور‌تر از آنچه هماکنون گمان می‌شود، شکل گرفته‌اند.

احتمالن خرده سیاره‌های یخی بسیاری که هنوز کشف نشده‌ باقی مانده‌اند، در ورای منظومه‌ی خورشیدی پرسه می‌زنند. یکی از بزرگ‌ترین نمونه‌های شناخته شده "سدنا" نام دارد، که در آبان ۱۳۸۲ کشف شد. در ابتدا گمان می‌شد که سدنا کم و بیش به بزرگی سیارک پلوتن باشد، ولی تخمین‌های دقیق‌تر قطر سدنا را در حدود ۱۷۰۰-۱۳۰۰ کیلومتر برآورد می‌کند که کماکان در زمره بزرگ‌ترین خرده سیاره‌های منظومه‌ی خورشیدی است. سدنا مدار بسیار کشیده‌ای دارد و در فاصله‌ای تقریبن سه برابر دور‌تر از مدار پلوتن به دور خورشید در گردش است. کاشفان سدنا معتقد بودند که چنین خرده سیاره‌ای بایستی در جایی بسیار نزدیک‌تر به خورشید شکل گرفته و به مرور زمان از آن دور‌ شده باشد. با این حال، گروهی از پژوهشگران یک کانون پژوهشی بنام "South West" در کلورادو ایالات متحده نظر متفاوتی را ابراز می‌دارند. آن‌ها می‌گویند که سدنا در همین فاصله‌ی کنونی خود و یا حتی دور‌تر از آن شکل گرفته‌است. نظر آن‌ها بر پایه‌ی مانندسازی‌های رایانه‌ای می‌باشد که در آن‌ها انگار می‌شود بخش اصلی قرص گاز و غبار ابتدایی منظومه‌ی خورشیدی تا ورای کمربند "کویی‌پر" (کمربند خرده سیار‌ه‌ای در ورای مدار نپتون) گسترده شده‌است. چنین انگار می‌شود که مرز آن در فاصله‌ی ۵۰ واحد نجومی (حدود ۶ میلیارد کیلومتری) از خورشید، یعنی لبه‌ی قسمت اصلی منظومه‌ی خورشیدی، قرار دارد.

تجلی نجوم در اشعار حافظ

پدیده‌های ستاره‌شناسی را می‌توان از نخستین موضوعاتی دانست که بشر کنجکاو را در سکوت و تنهایی شب به دیدن خویش دعوت کرده‌است. در این میان، بسیاری از انسان‌ها مسائلی را که نمی‌توانستند درک کنند را با خرافات درآمیختند. در کنار آن، دانشمندان بسیاری از میان ایرانیان (به گواه تاریخ) در نفی و یا رد این خرافات تلاش بسیار کردند. همین بس که می‌توان ایران را یکی از خاستگاه‌های مهم این علم در جهان دانست. بالا‌ترین تبلور این علم را در ایران می‌توان در فرهنگ ایران و بویژه در اشعار فرهیختگان بزرگ ایران‌زمین دید. با بررسی آثار این بزرگان می‌توان دید که این دانشمندان و شاعران، با وجود پذیرش بی‌چون و چرای بعضی از خرافات، به وضوح و یا به شکل تلویحی، سعی در اصلاح این تفکرات نادرست داشته‌اند. از میان این افراد می‌توان به ابوریحان بیرونی، خواجه نصیرالدین طوسی، ذکریای رازی و شاعرانی چون حافظ، سعدی، سنائی، خاقانی، نظامی و دیگران اشاره کرد.

حافظ برخی از تجلیات و افکار نجومی را در آثار خود به کار برده که نشان از تسلط وی بر «هیئت» در کنار علم کتاب و شعر است. در زیر نمونه‌هایی از آثار این شاعر توانا آورده شده‌است.

در رد یا نفی اخترگویی که در بین عامه جایگاه خاصی پیدا کرده بود و بعضی از دانشمندان نیز ناخواسته برای گذران امور به این مسائل دامن زده‌اند:

از چشم خود بپرس که مارا که می‌کُشد              جانـا گناه طالع و جرم ستاره نیسـت

بـگیر طره مه چهره‌ای و مخوان              که سعد و نحس ز تاثیر زهره و زحل است

برخورد کهکشان‌ها

تکامل مغز بشر امروزی به اندازه‌ایست که می‌تواند عظمت برخورد دو کهکشان را با تمام جزئیاتش درک کرده و آنرا شبیه‌سازی کند. این تصویر نمونه‌ای از یک شبیه‌سازی‌ رایانه‌ای می‌یاشد که نشان می‌دهد دو کهکشان نوپا از میان نخستین کهکشان‌هایی که در جهان بوجود آمدند احتمالا چگونه با یکدیگر برخورد کردند. از طریق این هم‌خواری دوطرفه بیشتر کهکشهان‌های بزرگ امروزی (مانند کهکشانی که ما در آن حضور داریم) میلیاردها سال پیش شکل گرفتند.

ستاره‌شناس آمریکایی Phil Plait بیشتر در مورد این فرآیند توضیح می‌دهد، با اینکه خود اقرار می‌کند که کلمات به سختی می‌توانند این پدیده را توصیف کنند:http://slate.me/1mbcBdJ

توضیحات مربوط به تصویر: http://bit.ly/1ecNL6Y

بوران ۱۳۵۰: شدیدترین بوران تاریخ معاصر ایران و جهان

سرما و برفی که شمال کشور را هفته گذشته در بحران سفید فرو برد، با اینکه کم‌سابقه بود و متاسفانه خسارت‌های فراوانی را به بار آورد ولی در برابر بورانی که سال‌ها پیش شمال غرب، مرکز و جنوب ایران را درنوردید و از آن به عنوان سخت‌ترین و مصیبت‌بار‌ترین بوران در کل تاریخ نوشته شده بشریت بر روی زمین یاد می‌شود، غیر قبل مقایسه بود [پی‌نوشت‌۱]. 

گزارش روزنامه Daily Gazette به تاریخ جمعه ۲۲ بهمن ماه ۱۳۵۰

بیش از ۴۰ سال پیش، در میانه بهمن ماه سال ۱۳۵۰، یک سامانه‌ی بارشی غیرفصلی از شمال غرب و غرب وارد کشور می‌شود که با توجه به میزان و شدت بارندگی‌ها بیشتر به سامانه‌های موسمی تابستان شباهت داشت. بارش‌ها در ابتدا به شکل رگبار بود که با ورود جبهه هوای سرد ناگهان به برف تبدیل می‌شود. دگرگونی و بروز تحولات ناگهانی در سامانه‌های جوی پدیده‌ای معمول می‌باشد و همواره بسیاری از بارش‌های جوی که در ابتدا با شکل باران آغاز می‌شوند، رفته رفته و با ورود جبهه هوای سرد‌تر به برف تبدیل می‌شوند. اما در آن تاریخ، احتمالا به هنگام استقرار این سامانه بر روی ایران دو هسته‌ی پرفشار، یکی در غرب و دیگری در شرق کشور، باعث ماندگاری و جابجایی اندک سامانه‌ی مستقر بر روی کشور در طول مدت بارش‌ها شد. مجموعه عوامل مذکور (سامانه‌ی قوی و پربارش، دمای زیر صفر و ایستایی سامانه بر روی ایران بدلیل شرایط جوی مناطق مجاور) باعث شد تا نواحی متاثر از این سامانه به زیر انبوهی از برف فرو رود. از ۱۴ تا ۲۰ بهمن ماه، بوران بخش وسیعی از ایران را در برف و یخبندان فرو برد و باعث بارش غیر عادی برف به میزان بیش از ۳ متر (!) در سرتاسر مناطق روستایی واقع در شمال غرب و مرکز ایران شد. همچنین در استان‌های جنوبی ایران بارش بسیار شدید برف موجب شد تا ارتفاع برف در این مناطق به ۸ متر (!!!) برسد. در نتیجه و پس از چند روز بارش مداوم برف، بیش از ۴۰۰۰ نفر از روستاییانی که راهی برای گریز از آن وضعیت نداشتند، در زیر حجم عظیم برف مدفون شدند. شرایط منحصر به فرد پیش گفته که باعث وقوع این حادثه در ایران شد، معمولا تنها در مناطق کوهستانی مرتفع (مانند کوه‌های هیمالیا) به دلیل سرد بودن هوا و به تله افتادن ابرهای بارش‌زا در میان ارتفاعات اطراف محقق می‌شود [پی‌نوشت‌۲].

گزارش روزنامه اطلاعات در‌‌ همان روز‌ها نشان می‌دهد که شهر اردکان استان فارس و روستاهای اطراف آن از جمله مناطقی بودند که متحمل بیشترین خسارت جانی و مالی ناشی از این بوران شدند. همچنین در روستاهای کاکان و کمهر در نزدیکی یاسوج هیچ فرد زنده‌ای باقی نماند. در شمال غرب و در نزدیکی مرز ایران و ترکیه نیز، روستای شکلاب به همراه ۱۰۰ نفری که در آن ساکن بودند در زیر انبوه برف دفن شد. معدود افرادی که از برف و بوران جان سالم بدر بردند نیز در سرمای منفی‌ ۳۰ درجه و در نبود آب و غذا و وسایل گرمایشی و کمک‌های پزشکی و همچنین گسترش آنفولانزا جان خود را از دست دادند.

بهترین گزارشی که چند و چون این واقعه را به شکلی که در بالا توصیف شد ارائه می‌دهد، گزارش روزنامه‌ی Daily Gazzete نیویورک به تاریخ جمعه ۲۲ بهمن ماه ۱۳۵۰ (۱۱ فوریه ۱۹۷۲) می‌باشد که به قلم پرویز رائین، خبرنگار اسوشیتدپرس در ایران نگارش شده و در پی بوران بی سابقه در ایران از سرنوشت یک دانشجوی دختر آمریکایی‌ شاغل به تحصیل در دانشگاه آریامهر سابق (دانشگاه صنعتی شریف کنونی) خبر می‌دهد. این روزنامه نیویورکی در آن روز نوشت (تصویر بالا): 

"از سرنوشت هزاران روستایی ایرانی‌ پس از یک هفته بوران و بارش ۲۶ پا [۸ متر- .م] برف خبری در دست نیست ... بورانی که پس از ۴ سال خشکسالی ایران را درنوردیده است. روزنامه‌های دولتی ایران تعداد کشته‌‌ها را تا ۶۰۰۰ نفر تخمین می‌زنند. در میان مفقودان یک دانشجوی دختر آمریکایی‌ و ۲ همراه وی نیز دیده می‌شوند که روز دوشنبه برای کوهنوردی به کوه‌های اطراف تهران رفته بودند. از سرنوشت یک تیم‌ جستجو شامل ۵ امداد رسان نیز که در روز سه‌شنبه برای جستجو این افراد اعزام شده‌اند نیز خبری در دست نیست. مقامات می‌گویند که کوه‌های اطراف تهران با ۳۹ اینچ [۱ متر- .م] برف پوشیده شده‌است. سفارت آمریکا و دانشگاه آریامهر نمی‌توانند هویت دانشجوی آمریکایی [مفقود شده- .م] را شناسایی کنند ... دولت نسبت به بروز سیلاب در پی‌ آب شدن برف‌ها هشدار می‌دهد. گزارش‌ها حاکی‌ از گرفتار شدن حداقل ۴۰۰۰ روستایی در زیر ۲۶ پا [۸ متر- .م] برف در منطقه اردکان در جنوب ایران می‌باشد. بر اساس گزارش روزنامه اطلاعات، روستاهای کاکان و کمهر از توابع اردکان نیز در زیر برف مدفون شده‌اند و [تیم‌های- .م] جستجو اثری از ساکنین آنجا پیدا نکرده‌اند. همین روزنامه گزارش می‌دهد که ارتباط جاده‌‌ای و مخابراتی این مناطق نیز کاملا قطع شده است. نخست‌وزیر امیر عباس هویدا از دفتر خود در مرکز [تهران- .م] از نیروهای ارتش و مردمی برای جستجو و یاری رساندن به بازماندگان مناطق بحران زده شمال غرب کشور درخواست کمک کرده است. پس از یک هفته بارش، کنار رفتن ابر‌ها به تیم‌هایی جستجو این فرصت را داده است تا به تعدادی از قطار‌ها و خودرو‌ها و روستاهای مدفون در زیر برف دسترسی پیدا کنند. یکی‌ از این تیم‌ها که خود را به روستای شکلاب در مرز ترکیه رسانده بود اثری از هیچ کدام از ۱۰۰ سکنه این شهر پیدا نکرد. تیم‌ مذکور اجساد ۱۸ نفر از قربانیان را از زیر برف بیرون کشید. این روستا در حاشیه رشته کوه‌های زاگرس قرار دارد. در شهرهای همدان و مشهد نیز دما تا ۱۳ درجه [فار‌‌نهایت- .م] زیر صفر [منفی‌ ۲۵ درجه سانتیگراد- .م] افت کرده است که باعث کمبود آب به دلیل یخ‌زدگی لوله‌‌های [آبرسانی- .م] شده است. گزارش‌ها حاکی‌ از گسترش آنفولانزا در میان روستاییان محصور در برف می‌باشد."

پی‌نوشت‌ها:

۱) هدف از نگارش این متن به هیج عنوان کم اهمیت جلوه دادن بحران سفید پیش آمده در شمال ایران نیست و تنها جهت اطلاع رسانی در ارتباط با شدیدترین بورانی است که در تاریخ نوشته شده‌ی بشریت رخ داد و به گفته اسناد موجود باعث مرگ ایرانیان بسیاری شد.

۲) تا حدودی مشابه همین وضعیت (محصور شدن ابرهای بارش زا در میان جریانات پرفشار در شمال و رشته کوه‌های البرز در جنوب بهمراه دمای‌ زیر صفر) باعث شد تا در پی ۳ روز بارش مداوم برف، شهرهای ساحلی شمال ارتفاعات البرز هفته گذشته به زیر برف کم سابقه‌ای فرو روند. در واقع، شرایط پیش گفته - منهای دمای زیر صفر - عامل اصلی‌ تقریبن تمام بارش‌ها در شمال کشور می‌باشد و به همین دلیل، شهرهای شمالی ایران رکورددار بیشترین میزان بارش‌ در کل ایران می‌باشند.

منابع:

آرشیوروزنامه نیویورک تایمز  |  تصویر پیوست شده از اسناد گوگل متعلق به روزنامه Daily Gazette  |  آرشیو اداره ملی اقیانوسی و جوی آمریکا  |  ویکیپدیا

دیگر منابع موجود بر روی شبکه اینترنت (اینجا و اینجا)  |  تنها تصویر موجود از این واقعه (اینجا)

« در صورت بازنشر مطالب منتشر شده در شبکه هوا و فضا، نام منبع را ذکر بفرمایید. » 

صلیب اینشتین بر روی یک اختروش

بیشتر کهکشان‌ها دارای تنها یک هسته می‌باشند، در حالی که به نظر می‌رسد کهکشان نشان داده شده در این تصویر چهارهسته‌ایست؟ 

برای حل این معمای عجیب، ستاره‌شناسان اینگونه نتیجه گیری کردند که خود هسته‌ی کهکشان (که بازوهای آن در تصویر تار دیده می‌شوند) در این تصویر که توسط یک تلسکوپ در جنوب آریزونا تهیه شده است، اصلا قابل مشاهده نیست و آنچه که به شکل یک شبدر در مرکز کهکشان دیده می‌شود، نور خارج شده از یک اختروش [۱] دوردست در پشت کهکشان است که به دلیل میدان گرانشی هسته‌ی مرکزی کهکشان پیش رو، به چهار تصویر مجزا شکسته شده است. اختروش باید درست در پشت مرکز این کهکشان عظیم قرار گرفته باشد تا باعث خلق چنین سراب کیهانی زیبایی شده باشد. این پدیده (که در نوشته هفته پیش به آن اشاره شد) به طور عمومی به «عدسی گرانشی» معروف است و در این مورد خاص به دلیل شکل خاص آن، به عنوان «صلیب اینشتین» شناخته می‌شود. صلیب اینشتین که همچنان موضوع پژوهش روز بسیاری از کیهان‌شناسان است، در موارد مختلف دارای درخشندگی‌ها و اشکال نسبتا متفاوتی است که گا‌ها تحت تاثیر دیگر ریزعدسی‌های گرانشی ناشی از حضور ستارگان کهکشان پیش زمینه ایجاد و دستخوش تغییراتی جالبی می‌شوند. 

[۱] اختروش (Quasar) یک هسته فعال به شدت نورانی و دوردست، متعلق به یک کهکشان جوان می‌باشد. با وجود بحث‌های مختلف بر سر موجودیت این اجرام، همگی دانشمندان به این توافق علمی رسیده‌اند که یک اختروش هاله متراکم شده ماده‌ای است که ابـَرسیاهچاله یک کهکشان جوان را احاطه کرده است (منبع: ویکیپدیا). 

منبع

تصویر ماهواره‌ای - شمال ایران

سواحل شمالی ایران - ۱۷ بهمن ۱۳۹۲

تصویر ماهواره‌ای که دیروز از سواحل شمالی کشور تهیه شده است، نشان می‌دهد که سواحل غربی و مرکزی خزر به ویژه کلاچای و تنکابن یکدست سفیدپوش شده‌اند. همچنین تصویر، تعدادی از سدهای اطراف تهران را نشان می‌دهد که می‌توان بحران کم آبی مخازن این سد‌ها را تا حدودی مشاهده کرد. با توجه به بارش‌های اخیر و پوشش برف موجود بر روی البرز، مقداری از این کم آبی جبران خواهد شد.

سیاراتی به شکل دونات

تلاش می‌کنیم تا هر از چندگاهی تئوری‌های عجیب اما جالبی که در گوشه و کنار جهان توسط بعضی از محققان ارائه می‌شوند را اینجا معرفی کنیم. با اینکه بسیاری از این فرضیات دور از ذهن و گا‌هن به تخیل می‌مانند، ولی شنیدن آن‌ها هیچگاه خالی از لطف نیست چراکه معتقدم در خلال افکار و اندیشه‌های ناب هست که گاهی واقعیات دور از ذهن آشکار می‌شوند. نمونه‌ای از این تئوری‌های عجیب توسط یک فیزیکدان برجسته بنام Anders Sandberg ارائه شده است: طبق قوانین فیزیک، سیاراتی به شکل دونات می‌توانند وجود داشته باشند، اما احتمال شکل گیری چنین سیاراتی بسیار غیرممکن می‌باشد. سندبرگ ضمن اثبات این فرضیه در بیان خصوصیات سیاراتی از این دست، توضیح می‌دهد که در چنین سیاراتی شبانه روز بسیار کوتاه، خط استوای بیرونی خشک، هوا در مناطق قطبی همواره گرگ و میش، اقمار احتمالی در مدارهای بسیار نا‌متقارن، و جاذبه و فصول در سطح آن‌ها کاملا گوناگون می‌باشد.
 

توضیحات کامل تر به همراه نحوه اثبات علمی پیداش چنین سیاراتی را در اینجا مطالعه کنید.

چرخ گردون سپهر

Yuri Beletsky امتیاز تصویر با

سیر در جهان هستی، انسان را دچار شگفتی می‌سازد. ما به عنوان بشر بر روی زمین، از نظر ابعاد مادی، در مقابل عظمت جهان آفرینش، بسیار ناچیز هستیم. اگر ما و کره زمین و منظومه شمسی، و حتی کل کهکشان راه شیری با میلیارد‌ها ستاره‌اش، از جهان آفرینش حذف شوند، مثل آن است که گرد و غباری ناچیز از جهان زدوده شده باشد. اینجاست که باید به غرور و خودبینی خود بخندیم و چه زیبا شیخ شبستری بیان می‌کند:

جهان در جنب این نه سقف مینا
چو خشخاشی بود بر روی دریا

نگر تا تو از این خشخاش چندی
سزد گر بر بروت خود بخندی

همچنین، ما با آنکه از دور شاهد پدیده‌های این جهان هستیم و فقط حرکات و دور و نزدیک شدن‌ها و تغییر و تحولات سیارات و ستارگان را با توجه به رنگ نور‌هایشان و طیف‌هایشان تشخیص داده و درک می‌کنیم، اما این تحرکات و تحولات،‌‌ همان پیامی را برای ما در قرن بیست و یکم به همراه دارد که در قرن پنجم برای حکیم نظامی داشت: 

از این گردنده گنبدهای پر نور
بجز گردش چه شاید دیدن از دور

ولی در طبع هر داننده‌ای است
که با گردنده گرداننده‌ای است

درک مقیاس در کائنات

ما انسان‌ها روز به روز در حال درک بهتری از جهان خود هستیم و به این واقعیت پی برده‌ایم که جهان در مقیاس‌های گوناگون بسیار متفاوت می‌باشد. به عنوان مثال، احتمالا آنچه که از دید ما یک تکه کاغذ بسیار صاف می‌باشد، از دید یک میکروب، دشتی از ناهمواری‌ها و پستی و بلندی‌ها می‌باشد که چه بسا درک عظمت آن برایش سخت می‌باشد و در ته اعماق دره‌های این دشت، تخته سنگ‌های بزرگی قرار دارد که ما به آن‌ها سلول گفته و تنها به کمک میکروسکوپ‌های قوی قادر به درک آن‌ها می‌باشیم. برای ما انسان‌ها، جهان هستی‌ همچنان در بسیاری از ابعاد کشف نشده باقی‌ مانده است. برای مثال، اینکه چه بر سر ریز‌ترین قطرات آبی که مانند بخار به هنگام عطسه کردن از دهان ما خارج می‌شود، می‌آید، موضوع بسیار جالبی‌ است که بسیاری بر روی آن در حال پژوهش می‌باشند و احتمالا درک آن برای جلوگیری از گسترش بیماری‌ها مفید خواهد بود. در همین حال، موضوع شماره یک علم کیهان شناسی‌ که پژوهشگران بسیاری را به تحقیق بر روی خود مشغول ساخته، علت و چگونگی‌ انبساط جهان می‌باشد و اینکه ما از کجا آماده و به کجا می‌رویم. 

حال برای کمک به درک بهتر از مقیاس در جهان آفرینش، بکمک این پیوند، شما می‌توانید به صفحه‌ای بروید که در آنجا به کمک یک پویانمایی بسیار جالب، دیدی متفاوت از ابعادی را که برای ما انسان‌ها شناخته شده و یا ناشناخته باقی مانده است، به دست خواهد داد. با حرکت دادن نوار ابزار زیر آن می‌توانید تنوع ابعاد را در این جهان بررسی کنید و با تلیک بر روی اشکال آن می‌توانید اطلاعات بیشتری از هر کدام را کسب کنید.

تصویر ماهواره‌ای از آلودگی هوا درچین

در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۹۲ این تصویر توسط ماهواره Terra از فراز کشور چین تهیه شد. در‌‌ همان روز، اندازه‌گیری‌های صورت گرفته در شهر چنگدو، غلطت ذرات معلق موجود در هوا را به میزان ۲۶۷ میکروگرم در هر متر مکعب هوا برآورد کرده است. ذرات ریز معلق موجود در هوا که کوچک‌تر از ۲/۵ میکرون باشند (حدود یک سی-ام عرض تار موی انسان) خطرناک در نظر گرفته می‌شود. اکثر این ذرات از سوزاندن سوخت‌های فسیلی و زیست توده (چوب و زمین‌های کشاورزی) تولید می‌شوند. سازمان بهداشت جهانی میزان غلظت ذرات معلق در هوا را که برای تنفس سالم باشد، زیر ۲۵ در نظر گرفته است. 

پی‌نوشت: 
نمی‌دونم به غلظت ۲۶۷ باید چی‌ گفت؟ خطرناک؟ وحشتناک؟ خفه کننده؟ حناق آور؟ بحرانی؟ چینی‌ها اگه کمی‌ بیشتر تلاش کنند، می‌توانند جو سیاره زهره رو بر روی زمین شبیه سازی کنند!!!