 |
نسخه
رنگی « حکاکی فلاماریون» بر روی چوب اثر
یک هنرمند گم نام. از آنجایی که اولین بار
Nicolas Camille Flammarion (۱۳۰۴-۱۲۲۰ ه.ش.)
منجم، هوا‌شناس و نویسنده‌ی فرانسوی این اثر را
در کتاب خود «اتمسفر: هوا‌شناسی همگانی» ( ص. ۱۶۸) به سال ۱۲۶۷ ه.ش. ثبت کرد، اثر آن هنرمند گم نام بدین نام شناخته می‌شود. |
در این نوشتار توضیحی درباره‌ی یک باور عمومی که البته تا اندازه‌ای صحیح می‌باشد، ارائه شده است!
باور عمومی بر
آن است که در روز اول فروردین یا همان نوروز که بهاران
بهنگام ترازینه‌ی بهاری[۱] آغاز می‌شود، طول روز و شب در تمام
کره‌ی زمین یکسان می‌باشد. حقیقت آنست که، به هنگام ترازینه‌ی بهاری یا همان اول
فروردین ماه، طول روز نه برابر با طول شب که بیش از آن می‌باشد.
در تعریف کیهانی، روز معمولن به آن
پاره‌ی زمانی اطلاق می‌شود که خورشید بالا‌تر از سطح کران (در عربی: افق) یک مکان
خاص، در صورت عدم وجود موانع محلی، مشاهده می‌شود. از دیدگاه ما بر روی زمین،
خورشید نه به شکل یک نقطه که به شکل یک بشقاب نورانی دیده می‌شود. بنابراین، زمانی
که مرکز خورشید به زیر کران فرو می‌رود، همچنان قسمت بالایی آن قابل مشاهده است.
علاوه بر این، جو کره‌ی زمین نوری که از خورشید به ما می‌رسد را می‌شکند. بنابراین
حتا هنگامی که لبه‌ی بالایی خورشید ۰/۴ درجه
در زیر کران قرار گرفته باشد، پرتوی نور خورشید تا لحظاتی پس از فرو رفتن خورشید
به پشت کران، همچنان با طی یک مسیر منحنی شکل به ما بروی زمین خواهد رسید.
در جدول‌هایی که هنگام طلوع و غروب
خورشید را نشان می‌دهند، شعاع نمایان خورشید را ۱۶ دقیقه قوس و قدرت شکستگی جو را نیز ۳۴ دقیقه قوس انگار می‌کنند. ترکیب این دو پارامتر بدان معنا است که
هنگامی که از دید ما لبه‌ی بالایی خورشید همچنان در بالای کران و در آسمان قابل
مشاهده است، در حقیقت به شکل هندسی، مرکز آن نسبت به دیدگاه ما ۵۰ دقیقه قوس به زیر کران فرو رفته‌است.
در نتیجه، این عامل سبب می‌شود که در محل استوای زمین، طول روز نزدیک به ۱۴ دقیقه طولانی‌تر از طول شب باشد.[۲] بنابراین برابری واقعی طول روز و شب
تنها در مکان‌هایی بر روی زمین اتفاق می‌افتد که فاصله‌ی آن‌ها از خط استوا به
اندازه‌ای باشد تا تفاوت فصلی میان طول شب و روز دستکم ۷ دقیقه باشد[۳] و
این هنگام در تمام نقاط کره‌ی زمین (به جز مناطق نزدیک به استوا) چند روز زود‌تر
از ترازینه‌ی بهاری رخ می‌دهد.
هرچه مکانی به قطب شمال زمین نزدیک‌تر
باشد، اختلاف طول روز و شب بهنگام آغاز بهار در روز اول فروردین کم‌تر خواهد بود.
در ایران، طول روز و شب در تاریخ ۲۵ و ۲۶ اسفندماه تقریبن با یکدیگر یکسان می‌باشد: شهرهای جنوبی‌تر ایران در
روز ۲۵ اسفند و
شهرهای شمالی‌تر در روز ۲۶ اسفند،
و از ۲۷ اسفند در
تمام شهرهای ایران روزها طولانی تر از شب‌ها خواهد شد.[۴]
[۱] کلمه ترازینه (در عربی: اعتدال) از کلمه تراز (به معنای
برابر)، مشتق شده است. برای آگاهی بیشتر از نحوه اندازه‌گیری زمان تحویل سال به
هنگام ترازینه‌ی بهاری، یادداشت پیشین به تاریخ ۱۱ اسفند ۱۳۹۲ (برابری شب و روز به هنگام ترازینه بهاری) را
مطالعه کنید.
[۲] پس
در محل استوا هیچگاه طول روز و شب برابر نخواهد بود.
[۳] با کمی
محاسبه مقدار ۷ دقیقه
را می‌‌توان بدست آورد.
[۴] این وضیعت تا چند روز بعد از «ترازینه‌ی پاییزی» برقرار خواهد
بود. در واقع، زمانی که پاییز در نیمکره‌ی شمالی زمین در روز ۱ مهرماه با رفتن خورشید از نیمکره‌ی
شمالی آسمان به نیمکره‌ی جنوبی آغاز می‌شود، تا چند روز بعد از آن، طول روزها
همچنان بیشتر از طول شب‌ها خواهد بود تا اینکه در روز ۳ و ۴ مهر
ماه (بسته به مکان بر روی زمین) طول روز و شب برابر خواهد شد (شهرهای جنوبی‌تر
ایران در روز ۳ مهر
و شهرهای شمالی‌تر در روز ۴ مهر).
