۱۳۹۳/۰۱/۰۸

داستان آدم‌ها و حلقه‌ها

زمانی‌ که گالیله در سال ۹۸۹ هـ.ش. از پشت تلسکوپ خود کیوان را رصد کرد، از آنچه که ۲ بازو و یا ۲ قمر بسیار بزرگ در دو طرف کیوان مشاهده کرده بود، یاد می‌کند. او در نامه‌ای به دوک تاسکانی این گونه نوشت که "سیاره‌ی کیوان تنها نیست، بلکه ۲ همراه دیگر نیز دارد که بسیار به آن نزدیک می‌باشند، گویی با یکدیگر تماس دارند. البته خود کیوان از ۲ همراهش بسیار بزرگتر است". ۲ سال بعد، کیوان در مدار گردش خود به دور خورشید به مکانی رسیده بود که با توجه به زاویه‌ی دید ناظر زمینی، گالیله نمی‌توانست حلقه‌های کیوان را از پهلو مشاهده کند. گالیله که به چشمان خود شک کرده و کاملا گیج شده بود، اینطور نتیجه گرفت که "کیوان ۲ فرزند خود را قورت داد است"! وی اینطور استنباط کرد که افسانه‌ی رومی که ساتِرن (معادل لاتین برای کیوان)، ۲ فرزند خود را از ترس براندازی خود از بین می‌برد درست می‌باشد! ۲ سال بعد، به دلیل جابجا شدن کیوان در مدارش، گالیله دوباره حلقه‌های کیوان را از پشت تلسکوپ کوچک خود دید و مبهوت و گیج‌تر ار همیشه آنها را تماشا کرد.




> تمام تاریخ‌ها در متن زیر به هجری خورشیدی می‌باشند.

سال‌ها بعد و با اختراع تلسکوپ‌های قدرتمندتر، هویگنس، کیهان‌شناس هلندی در سال ۱۰۳۴ اینطور بیان کرد که آنچه گلیله دیده است نه قمر و نه بازو، بلکه ۲ حلقه‌ی بسیار تخت و جامد می‌باشند که به دور کیوان در گردش می‌باشند و با آن هم هیچ تماسی ندارند. کاسینی، لاپلاس، مَکسوِل، و کووالوسکایا به ترتیب از دیگر دانشمندانی بودند که به شناخت بیشتر از حلقه‌های کیوان تا پیش از عصر مدرن دست پیدا کردند.

در نهایت، در سال ۱۳۶۱ بشر موفق شد که به کمک سفینه‌ی ویجر-۲ با این حلقه‌های اسرار آمیز از نزدیک ملاقات کند. سفینه ویجر-۲ نخستین تصاویر را از حلقه‌های کیوان به زمین مخابره کرد و آن روز را برای بسیاری از کیهان‌شناسان به یاد ماندنی کرد. فضاپیمای کاسینی که اکنون در مدار کیوان به کاوش مشغول است نیز همچنان برای ما تصاویر زیبایی از این حلقه‌ها ارسال می‌کند و به لطف این فضاپیما دانش ما روز به روز نسبت به حلقه‌های کیوان افزایش پیدا می‌کند. امروزه با یک تلسکوپ آماتوری ساده هم می‌توان حلقه‌های کیوان را بسیار واضح‌تر و زیباتر از آنچه گالیله می‌توانست از پشت تلسکوپ دست ساز خود مشاهده کند، رؤیت کنیم تا درکی بهتری از آنچه بر گالیله رفته بود بدست آوریم.

حلقه‌های دیگر سیارات منظومه‌ی خورشیدی ما نیز تا حدودی با داستان‌های مشابه، اما شاید کمتر جالب، کشف شدند. حلقه‌های اورانوس ابتدا در سال ۱۳۵۵ توسط جیمز الیوت، ادوارد دانهام و داگلاس مینک کشف شد. البته بیش از دویست سال پیش از آن، ویلیام هرشل اعلام کرده بود که این حلقه‌ها را دیده‌است، ولی اخترشناسان امروزی در این گفته وی شک دارند، زیرا این حلقه‌ها بسیار تاریک و کم‌نورتر از آنند که بتوان آنها را از زمین با تلسکوپ‌های ایتدایی مشاهده کرد. باز هم این سفینه‌ی ویجر-۲ بود که نخستین تصاویر بسیار واضح را از حلقه‌های اورانوس در سال ۱۳۶۴ برای زمینیان ارسال کرد. حلقه‌های اورانوس برای دومین بار ۹ سال پیش هم، در سال ۱۳۸۴، توسط کاوشگر افق‌های نو (New Horizons) که همکنون در راه ملاقات با پلوتن، در سال آینده، می‌باشد نیز عکسبرداری شدند که به کمک آن به دانش بیشتری از این حلقه‌ها دست یافتیم. حلقه‌های مشتری نیز برای نخستین بار در سال‌ ۱۳۵۷ توسط سفینه‌ی ویجر-۱ کشف و عکسبرداری شد. سپس و در بین سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۲، تصاویر به دست آمده از کاوشگر گالیله دانش ما را از این حلقه‌ها بسیار بالا برد. کاوشگر افق‌های‌ نو نیز از حلقه‌های مشتری عکسبرداری کرده است. وجود حلقه‌هایی در پیرامون نپتون که ابتدا توسط ویلیام لاسل انگلیسی در سال ۱۲۲۵ پیش‌بینی شده بود، در سال ۱۳۶۵ در پی ملاقات فضاپیمای ویجر-۲ با نپتون به اثبات رسید.

امروزه نیز، و به کمک تمام فن‌آوری‌ها و ابزار جدیدی که در اختیار داریم، مانند کاوشگرهای کیهانی، رصدخانه‌های پیشرفته‌ی زمینی و یا کیهانی (همچون هابل) همچنان یافته‌ها و دانش ما نسبت به حلقه‌های کیوان و مشتری و اورانوس و نپتون در حال بالاتر رفتن است. و حال دیروز به تاریخ ۶ فروردین ۱۳۹۳، تیمی از دانشمندان اروپایی، بر اساس مشاهدات و یافته‌های خود در تاریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹۲، خبر از کشف  "کاملا اتفاقی" ۲ حلقه‌‌ی نازک به دور یکی از سیارک‌های دوردست بنام «کاریکلو | Chariklo» در ورای مدار اورانوس دادند. پیش از این کشف، نه کسی خبری از احتمال وجود چنین حلقه‌هایی داشت و نه حتا در طول تاریخ کسی وجود حلقه به دور یک سیارک‌ را پیش‌بینی کرده بود، چه برسد به آنکه به دنبال رصد چنین حلقه‌هایی باشند!

به هر روی، تا زمانی که اولین سفینه‌ی بشری با کاریکلو دیدار کند و از حلقه‌های آن عکسبرداری و برای آدمیان ارسال کند، باید دل خود را به تصاویر خیالی از این حلقه‌ها خوش کنیم. در آن زمان ... جایی در تاریخ ... شخصی در جایی از این کره‌ی خاکی ... و یا فراتر از آن ... این داستان را ادامه خواهد داد.

مجموعه‌ای که مشاهده می‌کنید شامل ترسیم‌ها و تصاویر سیارات سامانه‌ی خورشیدی و حلقه‌هایشان است که از قرون وسطی تا به امروز بدست آمده‌است.