ساعت ستاره‌ای

در روستای لاله‌زار استان کرمان هنوز چرخه زندگی بر مدار ستارگان می‌چرخد، شب و روز را با اصطلاحات محلی خاص خود تقسیم می‌کنند و زمان کشت و کار بر اساس «ساعت ستاره‌ای» است[۱]. مستند "ساعت ستاره‌ای" به کارگردانی دکتر مجید فدایی در سال ۱۳۹۱ در شبکه کرمان، در ارتباط با استفاده‌ی مردم این روستا از موقعیت ستاره‌ها در آسمان شب برای تعیین وقت آبیاری، دامداری، سفر و مسیریابی تهیه شده است. این مستند در نوع خود به زبانی بسیار ساده و عامی، به نقشی که جایگاه ستارگان آسمان شب به شکل سنتی در زندگی روزمره ایرانیان و به ویژه عشایر بزرگ ایران‌زمین داشته است اشاره می‌کند.

آنچه که تماشای این فیلم را بیش از هر چیز دیگری دلچسب می‌کند، شنیدن‌ صحبت‌های مرحوم «همایون صنعتی‌زاده»، نویسنده و مترجم بزرگ اهل کرمان و از احياگران تاريخ ايران باستان می‌باشد. نوشته‌ها و ترجمه‌های بسیاری از ایشان به جای مانده است که در میان اهل علم و ادب شناخته شده می‌باشند. از میان ترجمه‌های بسیار معروف ایشان می‌توان به ترجمه‌ی کتاب‌های: «تاریخ کیش زرتشت» نوشته‌ی Mary Boyce، «پیدایش دانش نجوم» نوشته‌ی Bartel L. van der Waerden، «جغرافیای تاریخی ایران» نوشته‌ی Wilhelm Barthold، «جغرافیای اداری هخامنشی» نوشته‌ی Arnold J. Toynbee، «شیراز در روزگار حافظ» نوشته‌ی John Limbert و «ایران در شرق باستان» اثر Ernst Herzfeld اشاره کرد.

[۱] ساعت ستاره‌ای به اندازه‌گیری و تشخیص و تطبیق زمان به کمک  ستارگانی خاص گفته می‌شود. این روش معمولا به کمک ستاره قطبی و یا با مقایسه و سنجش جابجایی بعضی ستارگان در طول سال انجام می‌شود.

پسرک طلایی، امسال با آب‌ و هوای ایران و جهان چه خواهد کرد؟

«اِل‌نینو یا اِل‌نینیو» (به اسپانیایی: El Niño) پدیده‌ای است که به شکل دوره‌ای (هر ۲ تا ۷ سال یک‌بار) بروز پیدا می‌کند و در طی آن آب‌های سطحی مناطق استوایی شرق اقیانوس آرام به نحوی غیر طبیعی گرم می‌شود. ظهور این پدیده باعث ایجاد ناهنجاری‌های بزرگی در آب و هوای سراسر زمین می‌شود که از جمله‌ی این دگرگونی‌ها می‌توان به سیلاب‌های ناگهانی، خشکسالی، قحطی و گسترش بیماری‌ها اشاره کرد. El Niño در یکی از لهجه‌های زبان اسپانیایی به معنای «پسرک طلایی» است که لقب حضرت مسیح می‌باشد چراکه این پدیده به طور عمده در ژانویه و هم زمان با میلاد مسیح آغاز می‌شود.

انحراف دمای آب‌های سطحی اقیانوس آرام در هفته‌ی منتهی به ۱۹ مرداد ۱۳۹۴

بر اساس آخرین یافته‌های اداره‌ی ملی اقیانوسی و جوی ایالات متحده (NOAA) و همچنین سازمان ناسا، پدیده‌ی ال‌نینوی (El Niño) سال جاری در حال تقویت شدن می‌باشد. میزان تغییرات متغیرهای مربوط به رویداد امسال شباهت بسیاری با مقادیر مربوط به رویداد ال‌نینیوی سال‌ ۱۳۷۶ (۱۹۹۷ م.) دارد. در آن سال، کره‌ی زمین یکی از شدیدترین دوره‌های ال‌نینیوی خود را تجربه کرد. مشاهدات مربوط به افزایش ارتفاع و دمای سطح آب اقیانوس آرام و همچنین الگوی وزش باد بر روی این آب‌ها نشان می‌دهد که آب‌های سطحی کران غربی این اقیانوس در حال خنک‌تر شدن می‌باشد، در حالی که دمای آب‌های مناطق حاره‌ای شرق اقیانوس، به شکل قابل توجهی در حال افزایش می‌باشد.

نمایی از دو پدیده‌ منجمد شده در زمان

کدام یک از این دو قدیمی‌تر می‌باشد؟ سنگ‌ها و لایه‌هایی روی زمین و یا نوری که از سوی آسمان چشمان ما را نوازش می‌دهد؟ با در نظر گرفتن مدت زمانی که صرف سفر نور اجرام آسمانی به سوی ما شده است، پاسخ سنگ‌ها و لایه‌های رسوبی می‌باشد که در زیر این آسمان پرشکوه در فاصله‌ی چند قدمی از ما قرار گرفته‌اند، رسوباتی که منشاء شکل‌گیری آن‌ها به پیش از زمانی بازمی‌گردد که نورسفر خود را از جانب تمام ستارگان و یا سحابی‌ها به سوی ما آغاز کرد. با این حال، اگر می‌توانستیم از میان چشمی یک دوربین نجومی پرتوان به تماشای کهکشان‌هایی که در فاصله‌ای ورای کهکشان آندرومدا قرار گرفته‌اند نشینیم، تنها در آن صورت می‌شد که آسمان پیش روی چشمان خود را مسن‌تر از زمین زیر پای خود در نظر آورد. با قرار دادن پیکان خود بر روی تصویر بالا، سن تخمینی هر کدام از عناصر تشکلی دهنده‌ی این تصویر را مشاهده خواهید کرد.

ساختارهای قارچی شکلی که در این تصویر بر روی زمین قرار دارند، رسوبات سنگی به نام Toadstool Hoodoos می‌باشند که در شمال ایالت آریزونا در آمریکا دست کم نزدیک به ۸۰ میلیون سال پیش بوجود آمده‌ و به طرز شگفت‌انگیزی توسط باد در طول میلیون‌ها سال به شکل امروزی تراش داده شده‌اند. رسوبات شیل (نوعی سنگ رسوبی آواری) زیر آن‌ها نیز دارای قدمتی نزدیک به ۱۷۰ میلیون سال می‌باشد.

ستون‌های آفرینش

این یک ستون است، البته نه از نوع بنایی که از نوع کیهانی آن، ساخته شده از گاز و غبار کیهانی‌ و ستارگانی که در میان آن‌ از دید ما پنهان می‌باشند. این ستون قسمتی از یک ابر کیهانی بسیار بزرگ به نام «سحابی عقاب» می‌باشد که در دسته‌بندی مسیه، ام۱۶ شماره‌گذاری شده است و در فاصله‌ای نزدیک به ۷۰۰۰ سال نوری از ما قرار دارد. سن سحابی عقاب نزدیک به ۵/۵ میلیون سال می‌باشد، که در مقیاس کیهانی زمان بسیار اندکیست، اما در همین مدت کوتاه، فضای داخلی این ستون کیهانی خود خاستگاه ستارگان بیشماری بوده است که هر کدام در مرحله‌ای از روند تکامل خود بسر می‌برند. به همین دلیل است که در میان کیهان‌شناسان از این ساختار کیهانی به نام «ستون‌های آفرینش» نیز یاد می‌شود.

گاز و گرد و غباری که در نهایت چهار میلیارد و اندی سال پیش به تولد خورشید ما منجر شد نیز به احتمال زیاد در ساختاری مشابه سحابی عقاب قرار داشته است.

سحابی عقاب درون یکی از بزرگترین مناطق ستاره‌زایی کهکشان ما به نام «سحابی شاه‌تخته» (Carina Nebula) جای گرفته است. منطقه‌ای که می‌توان آن را در نیمکره‌ی جنوبی آسمان و در صورت فلکی مار دید.  ستاره‌شناس سوئیسی Philippe Loys de Chéseaux، سحابی عقاب را در اواسط قرن هجدهم کشف کرد، اما در واقع او نه خود سحابی که تنها خوشه‌ای از ستارگان اطراف آن را مشاهده کرده بود. همچنین، Charles Messier این سحابی را به طور یک‌جانبه در سال ۱۷۶۴ به عنوان بخشی از فهرست خود دوباره کشف کرد و این Edward Barnard آمریکایی بود که در سال ۱۸۹۵ اولین تصاویر را از این سحابی تهیه کرد.