پسرک طلایی، امسال با آب‌ و هوای ایران و جهان چه خواهد کرد؟

«اِل‌نینو یا اِل‌نینیو» (به اسپانیایی: El Niño) پدیده‌ای است که به شکل دوره‌ای (هر ۲ تا ۷ سال یک‌بار) بروز پیدا می‌کند و در طی آن آب‌های سطحی مناطق استوایی شرق اقیانوس آرام به نحوی غیر طبیعی گرم می‌شود. ظهور این پدیده باعث ایجاد ناهنجاری‌های بزرگی در آب و هوای سراسر زمین می‌شود که از جمله‌ی این دگرگونی‌ها می‌توان به سیلاب‌های ناگهانی، خشکسالی، قحطی و گسترش بیماری‌ها اشاره کرد. El Niño در یکی از لهجه‌های زبان اسپانیایی به معنای «پسرک طلایی» است که لقب حضرت مسیح می‌باشد چراکه این پدیده به طور عمده در ژانویه و هم زمان با میلاد مسیح آغاز می‌شود.

انحراف دمای آب‌های سطحی اقیانوس آرام در هفته‌ی منتهی به ۱۹ مرداد ۱۳۹۴

بر اساس آخرین یافته‌های اداره‌ی ملی اقیانوسی و جوی ایالات متحده (NOAA) و همچنین سازمان ناسا، پدیده‌ی ال‌نینوی (El Niño) سال جاری در حال تقویت شدن می‌باشد. میزان تغییرات متغیرهای مربوط به رویداد امسال شباهت بسیاری با مقادیر مربوط به رویداد ال‌نینیوی سال‌ ۱۳۷۶ (۱۹۹۷ م.) دارد. در آن سال، کره‌ی زمین یکی از شدیدترین دوره‌های ال‌نینیوی خود را تجربه کرد. مشاهدات مربوط به افزایش ارتفاع و دمای سطح آب اقیانوس آرام و همچنین الگوی وزش باد بر روی این آب‌ها نشان می‌دهد که آب‌های سطحی کران غربی این اقیانوس در حال خنک‌تر شدن می‌باشد، در حالی که دمای آب‌های مناطق حاره‌ای شرق اقیانوس، به شکل قابل توجهی در حال افزایش می‌باشد.

با این حال "این که آیا ال‌نینیوی امسال کمی قوی‌تر و یا ضعیف‌تر از رویدادهای گذشته باشد، دیگر از نظر آماری معنادار نیست". Bill Patzert، از پژوهشگران اقلیم‌شناسی آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا، با بیان این مطلب، این نکته را نیز یادآور شد که: "پدیده‌ی ال‌نینیوی امسال مانند رشد کودک می‌باشد که بازگشت‌پذیر نمی‌باشد". انحراف (anomaly) ارتفاع سطح آب اقیانوس آرام در طول مهرماه از میزان متوسط آن نشان می‌دهد که گنجایش حرارتی آب، امسال نسبت به سال ۱۳۷۶ برابر و یا حتی بالاتر از آن قرار دارد. با این حساب، زمستان امسال در نیمکره‌ی شمال زمین و بویژه آمریکای شمالی به طور قطعی، طبیعی نخواهد بود. البته، این نکته را نیز بایستی در نظر گرفت که حوادث آب و هوایی دهه‌ی گذشته، امکان تعبیر «طبیعی» را دشوار نموده است.

نقشه‌های بالا، ارتفاع سطح آب اقیانوس آرام را در نیمه‌ی ابتدایی مهرماه در سال‌های ۱۳۷۶ و ۱۳۹۴ (۱۹۹۷ و ۲۰۱۵ م.)  با یکدیگر مقایسه کرده است. نقشه‌ی سمت چپ و راست به ترتیب بر اساس مشاهدات دو ماهواره‌ی TOPEX/Poseidon و Jason-2 تهیه شده‌اند. هر دو نقشه‎‌، متوسط ​​انحراف ارتفاع سطح آب اقیانوس از حالت طبیعی را نشان می‌دهند. رنگ‌های سرخ‌تر نشان دهنده‌ی مناطقی است که در آن ارتفاع آب (به میزان چند ده میلیمتر) بالاتر از سطح طبیعی قرار دارد. دلیل افزایش ارتفاع آب‌های اقیانوسی به هنگام بروز پدیده‌ی ال‌نینو، افزایش حجم ناشی از انبساط آب دریا بدلیل افزایش دمای آب می‌باشد. رنگ‌های نیلی نیز مناطقی را نشان می‌دهد که سطح آب دریا و دمای آن پایین‌تر از حد متوسط ​​(ناشی از انقباض آب) قرار گرفته است. شرایط طبیعی نیز با رنگ سفید نشان داده شده است.

Patzert معتقد است که وزش بادهای بسامان (Trade winds) در طول چند ماه‌ گذشته کاهش پیدا کرده است که این مسئله به نوبه‌ی خود باعث تقویت پدیده‌ی ال‌نینیو خواهد شد. در حقیقت، وزش بادهای ضعیف‌تر از سمت مناطق شرقی اقیانوس آرام این اجازه را به باد‌های غربی می‌دهد که به شکلی قدرتمندتر باعث جابه‌جایی آب‌های گرم سطحی از مناطق مرکزی و غربی اقیانوس آرام به سمت سواحل آمریکای جنوبی شود. این پدیده به خوبی در یک فیلم کوتاه که گسترش امواج کلوین را در سرتاسر اقیانوس آرام و در هفت ماهه‌ی ابتدایی سال جاری میلادی نشان می‌دهد، به تصویر کشیده شده است.

دانشمندان مرکز پیش‌بینی آب و هوای سازمان NOAA در اخبار ماهانه‌ی خود اعلام کردند که: "تمام مدل‌سازی‌های انجام شده، اوج فعالیت پدیده‌ی ال‌نینیوی امسال را در اواخر پاییز و یا اوایل زمستان پیش‌بینی کرده‌اند". این پژوهشگران به اتفاق بر این باورند که شدت پدیده‌ی ال‌نینیوی امسال بالا خواهد بود. به طور میانگین، شانس ادامه یافتن ال‌نینیو در نیمکره‌ی شمالی، در طول زمستان امسال در حدود ۹۵ درصد خواهد بود.
.

دمای سطح آب‌های مناطق استوایی اقیانوس آرام را در طول ۶۵ سال گذشته و برای تمام سال‌هایی که زمین شاهد دوره‌های ال‌نینیو (از متوسط تا ضعیف) بوده است.

Patzert و دیگر پژوهشگران سازمان ناسا بر این باورند که نیمه‌ی جنوبی آمریکای شمالی، به احتمال زیاد، زمستانی سردتر و بارانی‌تر از حالت طبیعی را تجربه خواهد کرد، در حالی که نیمه‌ی شمالی شاهد هوایی گرم‌تر و خشک‌تر خواهد بود. در پایان، این نکته را نیز بایستی در نظر داشت که اطلاعات ثبت شده از رویداد ال‌نینیو، در پایگاه‌های‌ داده‌های هواشناسی دنیا همچنان به لحاظ آماری بسیار ناچیز می‌باشد و از طرفی، سایر عناصری که در تعریف تغییرات اقلیمی جدید بر روی کره‌ی زمین دارای نقش موثری می‌باشند، پیش‌بینی دقیق آنچه زمستان امسال برای ما به ارمغان خواهد آورد را دشوار خواهد نمود.

به همین ترتیب، تحلیل نحوه‌ی همبستگی ظهور پدیده‌ی ال‌نینیو با تغییرات آب و هوایی در خاورمیانه و از جمله ایران نیز، کار چندان ساده‌ای نخواهد بود. پژوهش‌های بسیاری در این زمینه انجام پذیرفته است که نتایج متفاوتی را به دنبال داشته است. برای نمونه در پژوهشی که در سال ۱۹۹۶ در موسسه‌ی علمی Weizmann انجام شد، محققان موفق به کشف ارتباط مستقیم بین ظهور ال‌نینیو و افزایش بارندگی در کرانه‌ی شرقی دریای مدیترانه در طول ۲۰ سال منتهی به زمان انتشار مقاله علمی خود شدند. این تحقیق به همراه پژوهش دیگری، سرچشمه‌ی اصلی بارندگی در خاورمیانه، غرب اقیانوس هند و شرق دریای سرخ را تحت تاثیر ال‌نینیو می‌داند. برای نمونه، در فصل زراعی ۱۳۷۶-۱۳۷۷ همراه با وقوع ال‌نینیوی سال ۱۹۹۷، بسیاری از شهرهای ایران سال به نسبت پر بارانی را تجربه کردند. مستندات دیگر حاکی از آن است که در طول پنجاه سال گذشته بسامد وقوع خشکسالی در جهان با وقوع ال‌نینیو همخوانی دارد. شاید حتی بتوان بخش قابل توجهی از خشک‌سالی سالیان اخیر خاورمیانه را به ال‌نینیو نسبت داد.

با این حال نمی‌توان با قاطعیت گفت که وقوع ال‌نینیو باعث کاهش بارندگی در منطقه خاصی از ایران خواهد شد. اما حتی در صورت افزایش بارش‌ها، بارندگی‌ها یا در فصل‌های گرم‌تر رخ خواهند داد (زمانی که شدت تبخیر بالاست) و یا این بارش‌ها سیل‌آسا خواهد بود که به زمین امکان جذب آب باران کمتری را خواهد داد. بنابراین اگرچه ممکن است ال‌نینیو همراه با کاهش بارندگی نباشد، اما از نظر افزایش تبخیر بازهم منابع آب را تهی‌تر و خشک‌تر خواهد کرد.

در پایان می‌توان این احتمال را مطرح ساخت که ال‌نینیو می‌تواند باعث کاهش تولید مواد غذایی و افزایش قیمت محصولاتی همچون فولاد در سراسر جهان ‌شود. در صورت کاهش بهای نفت و کاهش تولید محصولات کشاورزی در ایران به دلیل خشکسالی، این نکته می‌تواند فشار بیشتری را به اقتصاد کشور ما وارد کند.