در امتداد مناطق جنب حاره‌ای نیمکره شمالی و جنوبی، نوارهایی از فشار (ارتفاع ژئوپتانسیل زیاد) وجود دارد که به طور معمول به عنوان کمربندهای پرفشار جنب حاره‌ای خوانده می‌شوند. پرفشارهای مذکور به صورت کمربندی ممتد نبوده و به دلایلی ازجمله وجود کوهستان‌ها و تضاد گرمایشی بین خشکی و دریا، بودجه‌ی انرژی جو تغییر کرده و کمربندها به صورت سلول‌های پرفشار مجزا ظاهر می‌گردند. سلول‌های پرفشار مذکور که بارزترین و دائمی‌ترین سیمای گردش وردسپهری در این مناطق به شمار می‌روند، گردش جو و انتقال بخار آب به اطراف را تحت تأثیر قرار داده و وضع جوی و اقلیم را نه تنها در نواحی مجاور و در امتداد جنب حاره‌ها، بلکه بر روی کل کره زمین متأثر می‌سازند. در نیمه‌ی گرم سال، بویژه در فصل تابستان، پرفشارهای جنب حاره‌ای، نواحی وسیعی را در وردسپهر (Troposphere) زیرین، میانی و فوقانی در بر می‌گیرند. برای مثال سلول‌های پرفشارهای جنب حاره‌ای که در فصل تابستان نیمکره‌ی شمالی، در سطح دریا بر روی اقیانوس آرام شمالی تشکیل می‌شوند، حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از کل این نیمکره را در بر می‌گیرند. از اینرو ناهنجاری در وسعت و شدت پرفشارهای جنب حاره‌ای، معمولا با گردش‌های ناهنجار منطقه‌ای یا جهانی و بلایای جوی و ناهنجاری‌های اقلیمی همراه است که سبب خسارت‌های اقتصادی و اجتماعی بر زندگی انسان‌ها می‌شود. بنابراین، شناخت خصوصیات پرفشارهای جنب حاره و همچنین نحوه تشکیل و تکوین آنها از دیر باز مورد توجه اقلیم‌شناسان بوده است.
در ادبیات کلاسیک علت تشکیل پرفشارهای
جنب حاره‌ای به نزول هوا در جانب قطب سوی سلول هدلی نسبت داده می شود، درحالیکه از
نظر فیزیکی شیب فشار نصف النهاری شدیدتر در فصل زمستان باید پرفشارهای قوی تری را در
این فصل نسبت به فصل تابستان ایجاد کند. طرح این سوال بنیادین که چرا پرفشارهای جنب
حاره‌ای تابستانه نسبت به همتاهای زمستانه‌ی خود از شدت بیشتری برخوردارند، انگیزه‌ی
اصلی محققان برای بررسی ماهیت این پرفشارها در این دوره به شمار می‌آید. مطالعات گسترده
محققین بویژه بر روی پرفشار جنب حاره‌ای جنوب آسیا و پرفشار جنب حاره‌ای غرب اقیانوس
آرام نتایج جدیدی را به دنبال داشت.
بررسی متون اقلیمی بیانگر آن است که از
دیرباز مطالعات متعددی بر نقش مراکز پرفشار جنب حاره‌ای در اقلیم خاورمیانه تأکید داشته‌اند.
حتی در برخی از بررسی‌ها، این مراکز را مهمترین مؤلفه‌ی تعیین کننده و کنترل کننده‌ی
اقلیم خاورمیانه برشمرده‌اند. معدود مطالعات انجام
شده در ایران به بررسی ارتباط پرفشار با برخی ویژگی های اقلیمی منطقه پرداخته‌اند. با این وجود کمتر پژوهشی به شناخت ماهیت
و سازوکار تشکیل آنها پرداخته است.
در
یک پژوهش که به قلم آذر زرین (پژوهشگر پیشین مرکز پژوهش‌های اقلیمی دانشگاه ویسکانسین) و عباس مفیدی (استادیار اقلیم‌شناسی گروه جغرافیای دانشگاه
فردوسی مشهد) نگراش و در یازدهمین کنگره‌ی
انجمن جغرافیدانان ایران در سال ۱۳۹۰ در دانشگاه شهید بهشتی
ارائه شد، ساختار و ماهیت پرفشارهای جنب حاره‌ای برروی ایران مورد بررسی قرار گرفت.
ابتدا با استفاده از داده‌های دوباره تحلیل شده‌ی NCEP/NCAR خصوصیات
جغرافیایی پرفشارهای جنب حاره‌ای تابستانه بر روی خاورمیانه از نظر فراوانی وقوع در
یک دوره آماری ۳۰ ساله (۱۳۸۰-۱۳۵۰) در ترازهای زیرین، میانی
و فوقانی وردسپهر بررسی شد. سپس نقش واداشت‌های گرمایی درتشکیل و تقویت پرفشار مورد
تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بدین منظور اثر
رشته کوه‌های مرتفع فلات ایران در تشکیل و تقویت پرفشار با استفاده از یک مدل اقلیمی مقیاس منطقه‌ای (RegRCM4) مورد ارزیابی قرارگرفت.
نتایج
حاصل از بررسیِ فراوانی مراکز پرفشار جنب حاره‌ای بر روی منطقه‌ی خاورمیانه، نشانگر
ماهیت مستقل پرفشار جنب حاره‌ای ایران در ترازهای میانی و فوقانی وردسپهر بود. بررسی
گرمایش محسوس، گرمایش محلی، گرمایش ناشی از فرارفت افقی و قائم و گرمایش دررو، بر انطباق
هسته‌های بیشینه‌ی گرمایش با رشته کوه‌های مرتفع فلات ایران تأکید داشت. در این رابطه،
حذف رشته کوه زاگرس، نقش و اهمیت آن را به عنوان یک چشمه‌ی گرمایی ارتفاع یافته در
تشکیل و تداوم پرفشار تابستانه‌ی ایران نشان داد. بررسی‌ها حاکی از آن بود که در شرایط
حذف رشته کوه زاگرس، بدنبال کاهش مقادیر گرمایش بر روی منطقه، سرعت قائم بالاسوی ترازهای
زیرین به سرعت قائم پایین سو بر روی منطقه تبدیل می‌گردد. همچنین حذف رشته کوه‌ها نه
تنها منجر به تضعیف گردش واچرخندی در ترازهای میانی و فوقانی وردسپهر شد، بلکه گردش
چرخندی ترازهای زیرین را نیز تضعیف و حتی به گردش واچرخندی تبدیل نمود. نتایج مدلسازی
انجام شده بر نقش برجسته رشته کوه زاگرس در شکل گیری و تداوم گردش‌های مقیاس منطقه‌ای
جو، در ترازهای میانی و زیرین بر روی خاورمیانه تأکید داشت. یافته‌های این پژوهش بیانگر
آن بود که مرکز واچرخندی مستقر بر روی غرب ایران بیش از آنکه متاثر از واداشت خارجی
باشد، ناشی از واداشت‌های گرمایی سطحی در منطقه خاورمیانه است.
منبع:
آذر زرین و عباس مفیدی (۱۳۹۰). آیا پرفشارجنب حاره‌ای تابستانه بر روی ایران زبانه‌ای از پرفشار جنب حاره‌ای آزور است؟ «بررسییک نظریه». یازدهمین کنگره
انجمن جغرافیدانان ایران، ۲۵-۲۴ شهریور، دانشگاه شهید بهشتی.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر