دیروز ۷ مرداد ۱۴۰۰ (۲۹ آگوست ۲۰۲۱) «روز اُوِرشوت زمین» بود. اورشوتینگ را می‌توان در زبان فارسی با عبارتی همچون «از حد خارج شدن» یا «فرا رفتن» ترجمه کرد. با این تعریف، روز اورشوت یا «روز فراروی»، به روزی در طول یک سال مشخص اطلاق می‌شود که مصرف منابع زمین توسط انسان‌ها از ظرفیت زمین برای بازسازی این منابع پیشی می‌گیرد. به عبارت دیگر، هر ساله در روز فرارَوی، نیازهای جامعه بشری فراتر از آنچه زمین در اختیار ما قرار داده است می‌رود.
روز «فَرارَوی» سال گذشته، به دلیل همه
گیری کووید-۱۹ کمی دیرتر از حد معمول و در روز ۲۲ آگوست ۲۰۲۰ (۱ شهریور ۱۳۹۹) اتفاق افتاد. امسال اما این تاریخ یک
ماه زودتر فرا رسیده است که مشابه همان تاریخی است که در سال ۲۰۱۹ اتفاق افتاد.
تا سال ۱۹۷۰ یعنی
حدودا ۵۰ سال پیش، نیازهای جامعه بشری به حدی بود که زمین منابع کافی برای
تامین این نیازها را تا انتهای سال در اختیار داشت. اما با توجه به رشد جمعیت زمین
و افزایش شاخص‌های اقتصادی در تمامی کشورها، نیاز انسان به استخراج و استثمار هر
چه بیشتر منابع طبیعی و معدنی زمین بیش از پیش افزایش پیدا کرده است.
پیش‌بینی می‌شود که تا انتهای قرن ۲۱ و در صورت
ادامه روند حاضر، کره زمین تنها «کمی بیش از یک ماه در سال» منابع کافی برای تامین
تمام نیازهای جوامع بشری بر روی زمین را در اختیار داشته باشد. در صورت بروز چنین
اتفاقی، جامعه بشری راهی به جز تامین منابع مورد نیاز خود به کمک روش‌های بازیافتی
نخواهد داشت.
این نکته را نیز بایستی یادآور شد که
تمام کشورهای جهان به طور یکسان به منابع طبیعی و معدنی برابر دسترسی ندارند. همچنین
بعضی کشورها با سرعت بیشتری در حال استخراج منابع خود هستند. این کشورها در آینده
تنها در صورتی قادر به تامین نیازهای خود خواهند بود که علاوه بر ایجاد زیرساخت‌های
لازم برای بازیافت، نیازهای خود را کاهش داده و از پتانسیل و منابع مالی کافی برای
وارد کردن مواد اولیه مورد نیاز برای صنایع خود برخوردار باشند.
تنها راه فرار از این آینده تاریک،
حرکت به سوی پیشرفت پایدار و «بهینه‌سازی» تمام ظرفیت‌های اقتصادی و صنعتی موجود
برای استخراج منابع طبیعی و معدنی و کشاورزی است.
روز «فراروی» را با تقسیم گنجایش زیستی
(bicapacity؛
مقدار منابع طبیعی تولید شده توسط زمین در یک
سال)، بر رد پای بوم شناختی (ecological footprint؛ مصرف منابع طبیعی
کره زمین در آن سال) ضرب در ۳۶۵ (تعداد روزهای یک سال تقویمی) محاسبه می‌کنند:
عدد روز فَرارَوی زمین در تقویم = (ظرفیت
زیستی ÷ رد پای زیست‌محیطی) × ۳۶۵
همانطور که در تصویر زیر نشان داده شده است، روز فراروی را می‌توان برای هر کدام از
کشورهای جهان محاسبه کرد. برای نمونه، امسال روز فراروی در ایران ۱۸۱-مین روز سال، یعنی
۳۰ جون ۲۰۲۱ (اگر شمارش روزهای سال را از ابتدای سال میلادی در نظر بگیریم) یا ۲۶ شهریور ۱۴۰۰ (اگر
شمارش روزهای سال را از ابتدای سال خورشیدی در نظر بگیریم) می‌باشد. به عبارت دیگر،
منابع طبیعی و معدنی ما در ایران تنها برای نیمه ابتدایی سال جاری پاسخگویی نیازهای
ما است.
اگر از منظر اقتصادی، روز فراروی را مورد بررسی قرار دهیم، این تاریخ روزی از سال را نشان می‌دهد که با فرا رسیدن آن بودجه سالانه احیای کره زمین مصرف شده است و پس از آن وارد کسری زیست محیطی برای تامین نیازهای خود در یک سال مشخص می‌شویم.
امسال روز فراروی در اندونزی ۱۸ دسامبر ۲۰۲۱ است. پس به
عبارتی مردم اندونزی در حال استفاده دقیق از منابع اختصاص داده شده به خود هستند.
مردم چندین کشور نیز کمتر از منابعی که در اختیار دارند مصرف می‌کنند و روز فراروی
در این کشورها همچنان بیش از عدد ۳۶۵ یا بیش از یک سال کامل است.
تاریخ روز فراروی کشورهای جهان را در
سال ۲۰۲۱ در نمودار بالا مشاهده می‌کنید. کشورهایی که روز فراروی آنها بیش از
سال کامل است در این نمودار نشان داده نشده‌اند و همانطور که قابل مشاهده است روز
فراروی در بسیاری از کشورهای صنعتی دنیا حتی به نیمه سال نیز نمی‌رسد و این کشورها
خیلی زود در طول سال وارد کسری زیست محیطی در استفاده از منابع خود می‌شوند.
در طول چند دهه گذشته، ردپای اکولوژیکی
و کربنی انسان به تدریج افزایش یافته است، در حالی که ظرفیت زیستی زمین، یعنی
توانایی آن برای بازسازی منابع خود، به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. این
امر باعث شده است که روز فراروی در زمین هر سال زودتر از سال پیش فرا برسد و به
تدریج از ۳۰ دسامبر در سال ۱۹۷۰ به ۲۹ جولای در سال ۲۰۲۱ رسیده است.
از منظر اقتصادی، روز فراروی مستقیما
با شیوه و اسلوب مصرف‌گرایی در جهان در ارتباط است. کشورهای صنعتی بیشترین سهم را
در مصرف منابع طبیعی زمین دارند و چرخه‌های اقتصادی و کارگاه‌های صنعتی در این
کشورها بر تامین هر چه بیشتر نیازها و خواسته‌های شهروندان این کشورها تمرکز
دارند. با این حال، اسلوب زندگی (life style)
مصرفی عامل اصلی به خطر افتادن منابع زمین و تولید گازهای گلخانه‌ای در جهان است. برای نمونه، با توجه به تصویر زیر، اگر همه انسان‌ها در جهان بر اساس اسلوب و شیوه مصرف در
ایالات متحده زندگی کنند، ما هر سال برای برآوردن نیازهای جهانی خود به منابع ۵ سیاره کامل
مانند زمین نیاز خواهیم داشت.
قطر، لوکزامبورگ و امارات متحده عربی حتی از ایالات متحده نیز مصرفی‌تر هستند. اگر تمام جمعیت جهان بر پایه اسلوب زندگی و شیوه مصرف‌گرایی در این سه کشور زندگی کردند، به ۵/۵ تا ۹/۱ برابر منابع کنونی زمین احتیاج بود. اما در حال حاضر، به دلیل کوچک بودن جمعیت این سه کشور، آنها در واقع کمتر از کشورهای توسعه یافته در کاهش منابع جهانی اثرگذار هستند.
اسلوب زندگی در دیگر کشورهای صنعتی
اروپا، مانند انگلیس، آلمان و دانمارک نیز به گونه‌ای است که اگر اسلوب زندگی در این
کشورها جهانی بود به ۲/۶ تا ۴/۳ برابر منابع کنونی زمین نیاز بود. به همین ترتیب، استانداردهای زندگی
در چین نیز در حال حاضر به نحوی است که در صورت جهانی شدن آن به ۲/۳ برابر منابع طبیعی
زمین نیاز خواهد بود. اما برای نمونه، در سال ۲۰۱۹، اسلوب زندگی در هندوستان به نحوی بود
که در صورت جهانی شدن آن تنها به ۰/۷ منابع زمین نیاز بود.
